نوای جنوب:یائسگی هنوز در جامعه ما تابو است و به نظر می‌رسد در این زمینه کمبود آگاهی وجود دارد و حتی خیلی از زنان برای بازگوکردن و درمان در این زمینه خجالت می‌کشند. سال‌های زیادی است که درباره یائسگی حرف می‌زنند؛ اما همچنان خیلی از افراد چیز زیادی درباره یائسگی نمی‌دانند؛ مگر اینکه تجربه‌اش کنند.بهنام مزینانی: شنیدن برخی کلمات آسیب‌های جدی بر افکار و روان ما دارد. هر بار که شنیده می‌شود، نگرانی و آشفتگی در بند‌بند وجودمان احساس می‌شود. هر چقدر هم که از قبل آمادگی لازم برای روبه‌رو‌شدن با این کلمات عجیب و متحیر‌کننده داشته باشیم، باز هم بار معنایی این واژه‌ها اثر خودش را می‌گذارد. معلول، بازنشسته، یائسگی و... که هر‌از‌گاهی هم مورد ریشخند قرار می‌گیرند، بی‌رغبتی، دل‌مردگی و ناخوش‌احوالی را با خود حمل می‌کنند.

یائسگی، تجربه‌ای مردانه و زنانه

اظهارنظر یکی از کارگردانان سینما درباره یائسگی حواشی بسیاری به همراه داشت؛ پدیده‌ای کاملا طبیعی که به دلیل همین اظهارات و واکنش‌ها خوشایند به نظر نمی‌رسد.

بار منفی و فشاری که این واژه در خود دارد، درک و پذیرش این واقعه طبیعی را سخت و عذاب‌آور کرده است. زنان یائسگی را زنگ هشداری به جهت سال‌های زیادی که از عمر خود طی کرده‌اند می‌دانند؛ هورمون‌هایی که بی‌قرار نوسان دارند و فاصله بین شادی و دلهره، آرامش و استرس را بسیار کم می‌کنند. دل‌آشوبی، گُرگرفتگی و تلخ‌مزگی روزانه را با خود حمل می‌کنند. جالب اینجاست که این پدیده فقط مختص خانم‌ها هم نیست؛ دکتر الهام فاطمی، روان‌شناس، در‌این‌باره می‌گوید: یائسگی فقط برای خانم‌ها نیست، برای مردان هم اتفاق می‌افتد و هر دو جنس آن را تجربه می‌کنند.

او اضافه می‌کند: یائسگی مرحله‌ای طبیعی و بیولوژیکی است. در واقع پایان دوران هورمونی محسوب می‌شود؛ هورمون‌هایی که از زمان بلوغ در حال جنب‌وجوش و فعالیت بوده‌اند، حالا به سمت کم‌شدن قدم برمی‌دارند.

دکتر فاطمی درباره سن یائسگی نیز می‌گوید: این سن در زنان متفاوت است؛ ولی به طور نرمال در سنین 45 تا 55‌سالگی اتفاق می‌افتد. استثنائاتی هم وجود دارد که زیر 40 سال و بالای 55 سال رخ می‌دهد. اگر خانمی بالای 55 سال این پدیده را تجربه نکند، خود پزشکان به دلیل پیشگیری از بروز سرطان گردنه رحم و تخمدان و بیماری‌های مرتبط دیگر اقدام به این کار می‌کنند. البته زمینه ارثی و ژنتیکی، محیط زندگی و بیماری در یائسگی زودس خیلی تأثیرگذار است.

واژه‌ای با بار روانی سنگین

دکتر فاطمی با اشاره به تجربیات خود از زنانی که این دوره را تجربه می‌کنند، می‌گوید: واژه یائسه بار روانی منفی و سنگینی روی بیماران و مراجعه‌کنندگان ما داشته و دارد، به‌گونه‌ای که در صدای‌شان نگرانی و آشفتگی شدید احساس می‌شود.

او با بیان اینکه امروزه پیشنهادهای روان‌شناس‌ها و پزشکان متخصص استفاده از کلمه پایان دوره بارداری یا مشابه این واژه‌ها متناسب با فرهنگ جامعه است که تخریب روانی و مغزی روی فرد نداشته باشد، اضافه می‌کند: از نظر روانی افراد معمولا تنش دارند و در حال گذراندن روزهای بحرانی هستند. از نظر عاطفی سطح عاطفی به‌شدت کاهش پیدا می‌کند؛ حتی نسبت به همسر. استرس‌های بلندمدت، افسردگی و ناآرامی هم به دنبال دارد. بی‌قراری و حس ناتوانی در این مرحله به‌شدت دیده می‌شود. نقطه مشترک اکثر این افراد حس بی‌ارزشی شدید است؛ چون بر این باورند که بچه‌دار نمی‌شوند و ارزش‌های زنانگی‌شان کاسته شده است. حس پیری، حس غم، بی‌خوابی و سردرد هم از علائم روانی آنهاست.

یائسگی هنوز در جامعه ما تابو است و به نظر می‌رسد در این زمینه کمبود آگاهی وجود دارد و حتی خیلی از زنان برای بازگوکردن و درمان در این زمینه خجالت می‌کشند. سال‌های زیادی است که درباره یائسگی حرف می‌زنند؛ اما همچنان خیلی از افراد چیز زیادی درباره یائسگی نمی‌دانند؛ مگر اینکه تجربه‌اش کنند.

آن‌گونه که دکتر فاطمی می‌گوید، در این دوره اتفاقا شاهد بروز اثرات مثبت بسیاری هم هستیم که هیچ‌گاه بر آنها تأکید نمی‌شود: به خاطر اینکه ترس‌های بانوان از نظر بارداری کاهش پیدا می‌کند، شاهد افزایش میل جنسی و لذت هم‌آغوشی هستیم. همین موضوع می‌تواند سرزندگی را دوباره به خانم‌ها بازگرداند.

متأسفانه ما با برخی تمسخرها و ریشخندها و باری که به این دوره زندگی داده‌ایم، کاری با روان خانم‌ها کرده‌ایم که به جای لذت از این دوران، با بحران‌های جدی روبه‌رو می‌شوند. دکتر فاطمی اضافه می‌کند: مراجعه‌کنندگانی که از جهت نپذیرفتن روانی و مغزی با این پدیده مشکل دارند، به ما مراجعه می‌کنند. ما تلاش در تغییر سبک زندگی و نگرش آنها داریم که باید به صورت منطقی و غیراحساسی با این پدیده روبه‌رو شوند. افکار منفی و ناکارآمد را از خودشان دور کنند. باور‌های غلط فرهنگی را از خودشان دور کنند. با آگاهی بیشتر از این پدیده و نگاهی نو به دهه جدید زندگی‌شان افکار مثبت و خالی از هر نوع سیگنال منفی را جایگزین کنند.

بار  روانی بیشتر  از بار جسمانی  است

مریم از زنانی است که دوره یائسگی را تجربه کرده است. او درباره اولین مواجهه با یائسگی می‌گوید: من از 44‌سالگی یائسگی‌ام شروع شد. رفته بودم میهمانی که یک‌دفعه درونم داغ شد. حال‌و‌هوای عجیبی داشتم که تا آن روز تجربه نکرده بودم. در جمع‌مان دکتری حضور داشت که به من گفت: یائسه شدی.

او اضافه می‌کند: فشارم را گرفتند که برای اولین بار در عمرم فشارم 19 بود. قرص زیر زبانی و... . بعد از آن عادت‌های ماهانه‌ام به مدت یک سال به‌شدت به هم ریخت تا در 45‌سالگی به صوررت کامل وارد فاز جدیدی از زندگی شدم.

قطعا یائسگی به‌ویژه در ابتدا آثار جسمی هم دارد: در تمام دوران زندگی تقریبا هیچ قرصی مصرف نکرده بودم؛ اما در این دوره هر قرص مسکن، آرام‌بخش، خواب‌آور و... را مصرف می‌کردم. بی‌دلیل اشک از چشمانم جاری می‌شد و... .

مریم حالا 50 سال دارد: من الان 50 سال دارم. ورزش بسیار به من کمک کرد و مشارکت در کارهای عمومی و کوه‌نوردی و... من را به زندگی برگرداند. می‌توانم بگویم با بار روانی‌‌ای که جامعه برای ما زن‌ها درست کرده بود، می‌شود اسم دوران یائسگی را دوران جنون زنانه گذاشت؛ اما حالا حس رضایتمندی بسیاری از خودم دارم و از زندگی لذت می‌برم.

فیزیولوژی چرخه جنسی و یائسگی در زنان

مرضیه نعمتی، دکترای تخصصی فیزیولوژی پزشکی نیز برای ما از اتفاقاتی می‌گوید که منجر به یائسگی می‌شود: سیستم هورمونی زنان هم مثل مردان دارای سه سلسله مراتب هورمونی است؛ اول هورمون آزاد‌کننده هیپوتالاموس یا گنادوتروپین‌ها، دوم هورمون‌های جنسی گنادوتروپیک ترشح‌شونده از هیپوفیز قدامی شامل هورمون تحریک‌کننده فولیکول و هورمون لوتئینه‌کننده که در پاسخ به ترشح گنادوتروپین‌ها ترشح می‌شوند و سوم هورمون‌های تخمدانی استروژن و پروژسترون که از تخمدان‌ها در پاسخ به هورمون‌های جنسی ترشح‌شده از هیپوفیز قدامی ترشح می‌شوند.

او می‌افزاید: این هورمون‌ها در طول چرخه جنسی ماهانه به صورت ثابت ترشح نمی‌شوند؛ بلکه در زمان‌های مختلف چرخه به میزان‌های متفاوت ترشح می‌شوند. به این طرح ریتمیک، چرخه جنسی ماهانه زن یا چرخه قاعدگی می‌گویند که تقریبا هر 28 روز یک بار، رخ می‌دهد.

دکتر نعمتی درباره چرخه بارداری بانوان می‌گوید: در زنان از بدو تولد، فولیکول‌های اولیه زیادی در تخمدان وجود دارد. هر تخمدان حاوی تخمک نابالغ است. بعد از بلوغ در آغاز هر چرخه، چند تا از این فولیکول‌ها بزرگ می‌شوند و یکی از این فولیکول‌ها در یک تخمدان در حدود روز ششم به‌سرعت شروع به رشد می‌کند و تبدیل به فولیکول غالب می‌شود و بقیه فولیکول‌ها تحلیل می‌روند. سلول‌های درون فولیکول میزان زیادی هورمون استروژن تولید می‌کند. در حدود روز چهاردهم چرخه، فولیکول بزرگ‌شده پاره می‌شود و تخمک به درون حفره شکمی آزاد می‌شود که به این فرایند تخمک‌گذاری گفته می‌شود. تخمک آزاد‌شده توسط نواحی انتهایی لوله‌های رحمی برداشته شده و به رحم منتقل می‌شود.

در دوران یائسگی این چرخه از کار می‌افتد و در سنین 40 تا 50‌سالگی، چرخه جنسی معمولا نامنظم شده و تخمک‌گذاری در بسیاری از چرخه‌های جنسی اتفاق نمی‌افتد. پس از چند ماه تا چند سال، چرخه‌ها به طور کامل متوقف می‌شوند. دوره‌ای که طی آن چرخه‌ها متوقف می‌شوند و میزان هورمو‌ن‌های جنسی زنانه تقریبا به صفر کاهش می‌یابند، یائسگی نام دارد که یک پدیده فیزیولوژیک و طبیعی است. علت یائسگی، فرسایش تخمدان‌هاست و تولید استروژن و پروژسترون از تخمدان‌ها کاهش می‌یابد. فقدان استروژن غالبا تغییرات فیزیولوژیک درخورتوجهی در عملکرد بدن ایجاد می‌کند که عبارت‌اند از: گُرگرفتگی، احساس تنگی نفس، خستگی، اضطراب، کاهش استحکام استخوان. اما همان‌طورکه دکتر نعمتی تأکید می‌کند، اطرافیان و جامعه به دلیل ایجاد شرایط خاص فیزیولوژیکی بیش از قبل باید به زنان احترام بگذارند: یائسگی یک دوره از زندگی است که اگر جامعه و خانواده با زنان همراه باشند، می‌تواند بسیار شیرین و تولدی دوباره محسوب شود.